Rybnik, dnia 25 października 2018 r.

Protokół Komisji Wniosków powołanej w dniu 25.10.2018 r. na XXV Konferencji Naukowo­‑Technicznej pt.: „Ochrona środowiska na terenach górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”

Skład Komisji Wniosków:

1. dr hab. inż. Stanisław Duży, prof. PŚ,
2. dr hab. Irena Pluta, prof. nzw.,
3. mgr inż. Ryszard Fuchs,
4. mgr inż. Wiesław Kopiec,
5. mgr inż. Jerzy Grycman,
6. mgr inż. Tatiana Rusin,
7. mgr inż. Klaudiusz Szczurek.

W dniu 25 października 2018 rokuw Industrialnym Centrum Kultury — Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku odbyła się XXV Konferencja Naukowo­‑Techniczna pt.: „Ochrona środowiska na terenach górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowanych zostało 37 referatów i komunikatów, które zostały opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Urząd Miasta Rybnika, Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Polska Grupa Górnicza S.A., Katedra Geomechaniki i Budownictwa Podziemnego Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej, Komisja Nauk Chemicznych Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach, Fundacja Kopalń Zlikwidowanych w ROP oraz Industrialne Centrum Kultury w Rybniku. Patronat honorowy nad konferencją sprawowali: Prezes JSW S.A. oraz Prezydent Miasta Rybnika.

W konferencji udział wzięli przedstawiciele:

• administracji rządowej: Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach i Okręgowego Urzędu Górniczego w Rybniku,
• instytucji naukowych: Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach, Instytutu Techniki Budowlanej i Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach,
• administracji samorządowej: Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach, Starostw Powiatowych, Urzędów Miejskich i Gminnych,
• Muzeum w Rybniku,
• stowarzyszeń i organizacji pozarządowych: SITG Oddział w Rybniku, Stowarzyszenia Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku, Bractwa Gwarków Katowice, Fundacji Kopalń Zlikwidowanych ROP,
• zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Polskiej Grupy Górniczej S.A., Agencji Rozwoju Przemysłu w Katowicach itp.

Ponadto w konferencji udział wzięli Przewodniczący KPHP Oddział w Hawierzowie, przedstawiciel Klubu Przyjaciół Muzeum Górniczego w Ostrawie, przedstawiciele Zespołu Szkół Technicznych w Rybniku.

Po przywitaniu gości przez Prezesa Zarządu Oddziału SITG w Rybniku mgr inż. Mariana Kurpasa, głos zabrali Wiceprezes JSW S.A. Artur Dyczko oraz Przedstawiciel Prezydenta Miasta Rybnika Jacek Herok. Po otwarciu konferencji rozpoczęły się obrady, w trakcie których prezentowane były referaty w podziale na sesję specjalną oraz trzy sesje tematyczne:

• Sesja specjalna. Sesji przewodniczyli:

  • prof. dr hab. inż. Wacław Trutwin — Przewodniczący Rady Programowej,
  • dr inż. Artur Dyczko — Zastępca Prezesa Zarządu Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.,
  • mgr inż. Jacek Herok — Przedstawiciel Prezydenta Miasta Rybnika,
  • mgr inż. Marian Kurpas — Prezes Zarządu Oddziału SITG w Rybniku.

• Sesja I pt. „Wybrane problemy ochrony środowiska na terenach górniczych i pogórniczych”. Sesji przewodniczyli:

  • mgr inż. Marian Kurpas — Prezes ZO SITG w Rybniku,
  • prof. dr hab. inż. Jan Białek — Politechnika Śląska w Gliwicach,
  • mgr inż. Stefan Spyra — Dyrektor OUG w Rybniku.

• Sesja II pt. „Gospodarka wodna na terenach górniczych i pogórniczych”. Sesji przewodniczyli:

  • dr hab. inż. Stanisław Duży, prof. PŚ — Politechnika Śląska w Gliwicach,
  • dr hab. inż. Andrzej Kowalski, prof. GIG — Główny Instytut Górnictwa w Katowicach,
  • mgr inż. Wiesław Kopiec — Wiceprezes ZO SITG w Rybniku.

• Sesja III pt. „Wpływ górnictwa na rozwój regionu oraz ocalenie od zapomnienia obiektów postindustrialnych”. Sesji przewodniczyli:

  • prof. dr hab. inż. Piotr Strzałkowski — Politechnika Śląska w Gliwicach,
  • dr hab. Irena Pluta — PAN, Oddział w Katowicach.

W oparciu o treść wygłoszonych referatów, przebiegu dyskusji oraz wynikających z nich uogólnień, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:

1. Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków działalności gospodarczej, jak również monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska są tematami bardzo istotnymi dla Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego i stały się podstawą do organizacji w latach 1984–2017 24. konferencji naukowo­‑technicznych poświęconych tym problemom. W początkowym okresie organizacji konferencje dotyczyły przeważnie jednego ściśle określonego zagadnienia, jak np. eksploatacji pod miastem Jastrzębie­‑Zdrój, problemów współistnienia górnictwa węgla kamiennego i autostrady A1, rekultywacji terenów zdegradowanych itp. Z czasem tematyka była rozszerzana obejmując nie tylko zagadnienia ściśle związane z ochroną powierzchni, ale również zagadnienia gospodarki wodnej na terenach górniczych, oddziaływań sejsmicznych, ochrony powietrza, itp. Po przeprowadzeniu procesu głębokiej restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce, pojawiły się również problemy zagospodarowania obiektów zlikwidowanych kopalń w Zachodnim Subregionie Województwa Śląskiego.

2. W Zachodnim Subregionie Województwa Śląskiego działalność górniczą prowadzą kopalnie należące do PGG S.A. oraz JSW S.A. W 2018 r. JSW S.A. obchodzi jubileusz 25­‑lecia swej działalności. W tym okresie prowadziła wiele prac związanych z minimalizacją wpływów eksploatacji na powierzchnię i jej infrastrukturę oraz rekultywacją terenów. Dzięki tej działalności możliwe było zapewnienie właściwych warunków życia ludzi oraz utrzymania i rozwoju infrastruktury.

3. Znacząca ilość odpadów wydobywczych w Polsce to odpady wytwarzane m.in. przez górnictwo węgla kamiennego. Zakres zastosowania mas skalnych jest szeroki i dotyczy wykorzystania w budownictwie drogowym i komunikacyjnym, do prac inżynieryjno – budowlanych oraz hydrotechnicznych. Zasady projektowania inwestycji infrastrukturalnych, które nie uwzględniają wykorzystania surowców antropogenicznych oraz brak systemu wsparcia finansowego dla wykorzystania kruszyw wytworzonych z odpadów wydobywczych, co przekłada się na negatywny odbiór przez branżę budowlaną oraz brak zainteresowania stosowania oferowanego produktu. Konieczne jest zatem zintensyfikowanie działań prowadzonych w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ), uwzględniających perspektywiczne kierunki wytwarzania produktów z udziałem odpadów wydobywczych do zastosowań w inwestycjach infrastrukturalnych.

4. Zwiększenie wykorzystania wód własnych, takich jak: niezasolone wody ujmowane selektywnie w szybach, oczyszczone ścieki bytowe, wody opadowe i roztopowe, wody odciekowe z terenów zagospodarowania odpadów wydobywczych oraz wody zasolone, jest działaniem niezbędnym w prowadzonej przez zakłady górnicze gospodarce wodno – ściekowej w celu ograniczenia zużycia wód ze źródeł naturalnych, zapewnienia wody technologicznej do procesu produkcyjnego oraz obniżenia kosztów działalności przedsiębiorstwa. Uzyskanie dodatkowej wody technologicznej ma również strategiczne znaczenie w warunkach niedoboru wody ze źródeł naturalnych. Wykorzystanie wód z odzysku i zamykanie obiegów wodnych stanowi ważny element transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym.

5. Wielopokładowa eksploatacja górnicza węgla kamiennego prowadzi do powstania podtopień i zaburza grawitacyjny spływ wód. Mając na uwadze potrzebę zwiększenia retencyjności wodnej lokalnych terenów jak też zwiększanie bioróżnorodności w przyrodzie, wydaje się celowe propagowanie i społeczno – gospodarcze uzasadnianie z wykorzystaniem wsparcia naukowego zmiany podejścia do tej problematyki. Tereny zawodnione są przyjazne dla środowiska i niekoniecznie zawsze należy dążyć do ich likwidacji poprzez budowanie kosztownych systemów pompowych.

6. Działania Ministerstwa Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej w zakresie rozwoju śródlądowych dróg wodnych mają na celu wzmocnienie gospodarcze kraju, dzięki połączeniu z portami morskimi oraz siecią międzynarodowych dróg wodnych. Dla obszary Śląska istotne znaczenie mają plany w zakresie rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej, budowy Kanału Śląskiego i połączenia Dunaj – Odra – Łeba. Śląsk jest ważnym obszarem gospodarczym i źródłem ładunków, w szczególności materiałów sypkich, których transport żeglugą śródlądową jest konkurencyjny w porównaniu do innych gałęzi transportu.

7. Działalność górnicza jest ściśle związana z rejonem występowania złoża, co ogranicza możliwości wyboru lokalizacji zakładów wydobywczych oraz selekcji terenów pod kątem dopuszczalnych wielkości oddziaływania prowadzonej eksploatacji górniczej. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków. Szczegółowe ustalenia, dotyczące prognoz wpływu działalności górniczej na środowisko, pomiarów deformacji powierzchni terenu objętej wpływami eksploatacji oraz sposobu przeciwdziałania i usuwania skutków tej eksploatacji zawarte są w projektach zagospodarowania złóż, planach ruchu zakładów górniczych, sporządzanych we współpracy z samorządem terytorialnym i zatwierdzanych przez organy nadzoru górniczego.

8. Podziemna eksploatacja górnicza powoduje negatywne skutki dla środowiska oraz uciążliwości dla mieszkańców. Istotną rolę w ograniczaniu szkodliwych odziaływań spełniają organy nadzoru górniczego, które m.in. sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego oraz ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom.

9. Eksploatacja górnicza ma istotny wpływ na zagospodarowanie powierzchni. Powoduje deformacje terenu, zmianę stosunków wodnych oraz wstrząsy pochodzenia górniczego. Uwarunkowania górnicze powinny być uwzględnione w planowaniu przestrzennym na terenach górniczych. Organy nadzoru górniczego aktywnie uczestniczą w sporządzaniu studiów uwarunkowań i kierunków rozwoju gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W przypadku braku miejscowego planu uzgadniają decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz o warunkach zabudowy, wskazując czynniki geologiczno-górnicze, które należy uwzględnić projektując inwestycje na terenach górniczych.

10. Bardzo istotnym z praktycznego punktu widzenia zagadnieniem jest możliwość określenia czasu trwania procesu deformacji terenu górniczego. Jest to szczególnie ważne w przypadku planowania zagospodarowania przestrzennego terenu, czy też rozstrzygania roszczeń o odszkodowania za szkody górnicze. Wpływ ruchów górotworu występuje w czasie, gdy obiekt znajduje się w zasięgu oddziaływania eksploatacji oraz pewien okres czasu po jej zakończeniu. Czas trwania końcowej fazy procesu deformacji jest zależny nie tylko od głębokości prowadzonej eksploatacji, lecz również od stopnia zruszenia górotworu robotami górniczymi. Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że co ok. 10 lat zachodzi konieczność weryfikacji wartości parametrów potrzebnych dla celów prognozowania deformacji terenu górniczego.

11. Działalność górnicza była jedną z pierwszych form aktywności przemysłowej człowieka. Początkowo eksploatację prowadzono na niewielkich głębokościach. Jednak wraz z wyczerpywaniem się płytko zalegających złóż, rozwojem techniki górniczej i rosnącym zapotrzebowaniem na surowce, schodzono z eksploatacją na coraz większe głębokości. Pozostawionych w górotworze pustek, po płytko prowadzonym wydobyciu, zwykle w żaden sposób nie likwidowano. Jednocześnie, z biegiem czasu, fakt prowadzenia działalności górniczej w danym rejonie odchodził w zapomnienie. Należy się liczyć z faktem, że stan techniczny obudowy tych wyrobisk zbliża się do poziomu awaryjnego, co może skutkować powstawaniem obwałów i w efekcie zwiększeniem prawdopodobieństwa występowania deformacji nieciągłych. Dlatego należy dokumentować dokładnie lokalizacje istniejących wyrobisk – szczególnie zlokalizowanych na małej głębokości i mających połączenie z powierzchnią oraz cyklicznie wykonywać oceny ich zachowania. Badania tego typu powinny być prowadzone poprzez kwerendę źródeł archiwalnych oraz poparte badaniami geotechnicznymi i geofizycznymi prowadzonymi w rejonie lokalizacji tych wyrobisk.

12. Prowadzona eksploatacja górnicza powoduje powstanie na powierzchni terenu niecki osiadania, której profil charakteryzuje m.in. nachylenie terenu. Wpływ nachylenia terenu na wychylenie budynków, oprócz oczywistych problemów użytkowych, powodować może również dodatkowe wytężenie konstrukcji mające wpływ na warunki statyczno- wytrzymałościowe. Dopuszczalne wychylenia budynków nie powinny być ustalane nie tylko na podstawie warunków konstrukcyjnych, lecz powinno przede wszystkim wynikać z warunku dopuszczalnej lub akceptowalnej uciążliwości użytkowania. Projekt usuwania nadmiernego wychylenia budynku, w zależności od stopnia złożoności jego konstrukcji, wymaga zaprojektowania wielu złożonych prac budowlanych, których realizacja często odbierana jest przez użytkowników jako uciążliwa.

13. Rybnik jest miastem od wielu lat ściśle związanym z górnictwem węgla kamiennego. Dla bezpieczeństwa mieszkańców zamieszkujących tereny, w rejonie których prowadzona jest eksploatacja górnicza istnieje konieczność ścisłej współpracy pomiędzy przedsiębiorcą górniczym, samorządem i administracją państwową w zakresie działań profilaktycznych i naprawczych. Działania te w Rybniku, w ramach dialogu społecznego omawiane są na spotkaniach zespołu koordynacyjnego ds. złagodzenia skutków eksploatacji górniczej.

14. Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW) jest obszarem, gdzie wskutek prowadzonej działalności przemysłowej związanej z wydobywaniem surowców mineralnych, obserwuje się zmiany w górotworze, takie jak np. rozluźnienia w warstwie przypowierzchniowej i osiadania terenów górniczych. Zmiany te mogą za sobą pociągać wzmożoną migrację radonu oraz przenikanie radonu do zamkniętych przestrzeni, np. podziemnych wyrobisk, tuneli, jaskiń oraz budynków. Na podstawie przeprowadzonych w kopalni „Anna” badań trudno jednoznacznie stwierdzić czy zlikwidowana kopalnia oraz zlikwidowane szyby działające dawniej w strukturze kopalni mają wpływ na migrację radonu - jego stężenie w pobliskich budynkach oraz współczynnik ekshalacji radonu z gleby. Analiza wyników dotychczasowych badań oraz dalszych, zaplanowanych na okres po całkowitej likwidacji szybów pozwoli potwierdzić lub zanegować tezy o wpływie likwidowanych kopalń na wzmożoną emisję radonu w sąsiedztwie tych obiektów.

15. W 2002 roku mając na uwadze przedstawiane od 1996 roku na Konferencjach Naukowo- Technicznych organizowanych przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa Oddział w Rybniku referaty, które opisywały rozwiązania problemów wodnych dotyczących ochrony środowiska wodnego, oczyszczania wód kopalnianych w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego w kopalniach Jastrzębskiej Spółki Węglowej oraz niektórych kopalń Kompanii Węglowej a obecnie Polskiej Grupy Górniczej postanowiono wyróżniać największe osiągnięcia. Wyróżnienie za dbałość o czystość wód kopalnianych w Rybnickim Okręgu Przemysłowym nazwano nagrodą „Kropla czystej wody”. Dotychczas przyznano 15 wyróżnień dla zakładów przemysłowych oraz 10 indywidualnych wyróżnień dla osób fizycznych.

16. W dużych miastach Śląska występuje problem smogu, którego głównym składnikiem jest pył zawieszony. Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest całoroczna intensywna emisja spalin komunikacyjnych, a w sezonie grzewczym także niska emisja spalin kominowych i wszechobecnego pyłu. Wynikiem tego jest zły stan atmosfery. W wielu miastach proponuje się w aglomeracji śląskiej budowę tężni solankowych, jako oaz powietrza pozbawionego pyłu a zawierającego korzystne dla zdrowia elementy. W województwie śląskim funkcjonuje coraz więcej tężni, które działają nie tylko w dawnych i obecnych uzdrowiskach. Tężnię zbudowano między innymi w Jastrzębiu Zdroju, gdzie solankę uzdrowiskową wydobywano i wykorzystywano od dziewiętnastego wieku.

17. Likwidacja kopalń węgla kamiennego spowodowała w górnictwie konieczność rozszerzenia zakresu problematyki związanej z zagrożeniami naturalnymi o zagrożenia wynikające z zatapiania pustek podziemnych, które mogą być wypełnione wodą w likwidowanych kopalniach. Zestawienie prognoz wielkości wolnych przestrzeni, które zostały wypełnione wodą m.in. w zlikwidowanej kopalni „1-Maja” wskazuje na ich znaczące zróżnicowane. Najlepszą zgodność z wynikami monitoringu uzyskano metodą analogii hydrogeologicznej bazującej na współczynniku pojemności wolnych przestrzeni wypełniających się wodą określonym na podstawie hydrogeologicznych badań i obserwacji polowych procesów zatapiania oraz odwadniania miejsc pozostawionych po eksploatacji węgla przyjmując, że współczynnik pojemności wodnej zrobów (pustek pozostałych po eksploatacji, które mogą być wypełnione wodą) wynosi 0,34.

18. Zagrożenie radiacyjne w podziemnych zakładach górniczych powodowane jest gorszymi warunkami wentylacyjnymi bądź też występowaniem naturalnych nuklidów promieniotwórczych w znacznie większych stężeniach w porównaniu do materiałów tworzących wierzchnią warstwę skorupy ziemskiej. Na podstawie wieloletnich analiz zagrożenia radiacyjnego pracowników pracujących w wyrobiskach dołowych KWK ROW Ruch Chwałowice należy stwierdzić, że w żadnym przypadku dawka, na jaką są narażeni górnicy, nie przekroczyła dawki granicznej 20 mSv/rok. Najwyższe stwierdzone wartości rocznej dawki pochłoniętej w miejscach pracy ludzi tylko w kilku przypadkach były wyższe niż wartość 1 mSv/rok, stanowiącą wartość dopuszczalną dawki pochłoniętej dla ogółu ludności, lecz nie przekraczały 6 mSv. Wartości wyższe niż 6 mSv występowały wyłącznie w wyrobiskach nieczynnych i niedostępnych lub tam gdzie brak jest stałych miejsc pracy.

19. W technice klimatyzacji kopalń podziemnych stosowane są różne rozwiązania w zależności wielkości zapotrzebowanie na moc chłodniczą. Rozwiązania z zastosowaniem komór zraszania o dużej mocy chłodniczej do chłodzenia powietrza są znane z szerokich zastosowań w kopalniach podziemnych, w szczególności w kopalniach niemieckich i afrykańskich. Chłodzenie i osuszania dużych ilości powietrza z zastosowaniem komór zraszania pozwala uzyskać znaczne efekty ekonomiczne przy niższych nakładach inwestycyjnych i kosztach eksploatacji.

20. Rozwój przemysłu wydobywczego w przeszłości był impulsem do rozwoju innych gałęzi przemysłu ciężkiego oraz inicjował istotne zmiany demograficzne w regionie. Powodowało to znaczące przekształcenia środowiska w wielu aspektach. Szkody górnicze stanowią istotny problem społeczny i wymagają wdrażania nowych rozwiązań w zakresie ograniczania niekorzystnych skutków wydobycia. Najczęściej tereny objęte osiadaniami górniczymi jednoznacznie kojarzone są jako szkodliwy element oddziaływania związanego z górniczą eksploatacją pokładów węgla kamiennego. Jednak w przypadku dolin rzecznych, gdzie często występują tereny mniej zagospodarowane z uwagi na zagrożenie zalaniem, powstawanie niecek osiadań i zalewisk może zostać wykorzystane do ograniczania zagrożenia powodzią. Dodatkowo od sposobu zagospodarowania i kategorii działań związanych z likwidacją szkód górniczych, zależeć może atrakcyjność tych terenów.

21. Likwidacja kopalń w związku z wyczerpaniem się złóż lub brakiem do ich dostępu oraz nieopłacalnością jest procesem naturalnym i nieuniknionym. Obiekty pokopalniane najczęściej zostają zabezpieczone w sposób prowizoryczny a następnie ulegają stopniowej, postępującej degradacji. Tylko część z nich otrzymuje „drugie życie”. W pierwszej kolejności wykorzystuje się je jako prowizoryczne magazyny oraz siedziby firm prowadzących działalność gospodarczą wszelkiego rodzaju.

22. Zabytki związane z górnictwem niewątpliwie wyróżniają się oryginalnością. Ich olbrzymie nagromadzenie, zwłaszcza związanych z górnictwem węgla kamiennego na obszarze Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego daje wielkie możliwości poznawcze. Obok górnictwa węgla bardzo dobrze prezentowane są obiekty związane z innymi surowcami. Wiele z nich jest już godnie eksponowanych lub też wykorzystanych dla innych celów. Zachwycają swym kształtem architektonicznym, zmysłem ich budowniczych i konstruktorów. Wiele zabytków techniki górniczej nadal czeka na adaptację i godną ekspozycję. Cechą charakterystyczną zabytków związanych z górnictwem jest istnienie podziemnych tras turystycznych, które niewątpliwie zwiększają ich atrakcyjność turystyczną.

23. Subregion Zachodni Województwa Śląskiego dzięki zasobności w surowce mineralne, nie pozostała nieznanym, mało znaczącym skrawkiem zielonego Śląska. Już w XIII wieku rozwijał się na tej ziemi przemysł. Wraz z rozwojem przemysłu powstawały dobra materialne jak osiedla mieszkaniowe, domy kultury, szpitale (m.in. utworzone przez Unię Bracką), infrastrukturę komunikacyjną, stadiony, baseny itp. powstałe dzięki działaniu górnictwa, a służące całemu społeczeństwu. Zostały one co prawda w procesie przeobrażeń i restrukturyzacji górnictwa przekazane samorządom terenowym, spółdzielniom mieszkaniowym czy klubom sportowym, ale i tak wycisnęły niezatarte piętno – w sensie pozytywnym – na całym Okręgu.

24. Powstaniu Fundacji Kopalń Zlikwidowanych w ROP przyświecała z jednej strony idea ratowania zabytków sztuki architektoniczno-przemysłowej, a z drugiej pokazanie "dorobku materialnego przy współudziale nieistniejących zakładów górniczych. Dlatego powstała idea opracowania Szlaku zabytków techniki - śladami zlikwidowanych kopalń Rybnickiego Okręgu Przemysłowego. Projekt ten obejmuje zarówno ciekawe architektonicznie obiekty po zlikwidowanych kopalniach, jak również osiedla górnicze i całe dzielnice mieszkaniowe naszych miast. Należy podkreślić, że pilotażowo, podczas tegorocznej Industriady (9 czerwca 2018 r.). Fundacja zorganizowała zwiedzanie obiektów i osiedli mieszkaniowych kopalń zlikwidowanych: Rymer, Szczęście Beaty i Ignacy/ Hoym oraz miejsc pamięci ofiar górniczego stanu w granicach administracyjnych Miast Rybnik.

25. Ochrona krajobrazu kulturowego jest obowiązkiem zarówno samorządu jak i działających w danym terenie podmiotów gospodarczych, szkół, ośrodków kultury i organizacji społecznych. Dużą rolę w tworzeniu przyjaznego klimatu wokół kultywowania tradycji górniczych oraz ochrony zabytków przemysłu i techniki odgrywają działacze społeczni – byli pracownicy zakładów oraz entuzjaści. Stanowią nieocenioną pomoc dla służb konserwatorskich i muzealników. Istnieje zatem potrzeba inicjowania i wspierania realizacji prac naukowych i archiwistycznych, a przede wszystkim publicystycznych dotyczących historii górnictwa w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego.

26. Uczestnicy Konferencji podkreślali wagę kultywowania tradycji górniczych, które ukształtowały się w środowisku i świadczą o korzeniach mieszkających w regionie ludzi. Wskazywano na kulturalne i wychowawcze znaczenie tradycji górniczych, powiastek i legend podkreślających wartości społeczne i humanistyczne. Za wartościowe uczestnicy Konferencji uznali działalność edukacyjną szkół, muzeów i izb tradycji poprzez gromadzenie pamiątek historii regionu, organizację ekspozycji tematycznych oraz wprowadzenie do programów kształcenia elementów historii regionu i branży górniczej, ich kultury i tradycji. Znaczenie tradycji górniczych dla życia lokalnej społeczności Górnego Śląska zostało docenione poprzez wpisanie Decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 lipca 2018 r. Barbórki górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Narodowego.

27. Kontynuowana jest nawiązana przed kilku laty współpraca pomiędzy SITG O/Rybnik, a działającym w Republice Czeskiej Klubem Przyjaciół Muzeum Górniczego w Ostrawie (KPHMO). W ramach tej współpracy w Konferencji wziął udział Prezes Oddziału tej organizacji w Hawierzowie, który na przykładzie zamkniętej w 2007 r. kopalni „Dukla” zaprezentował czeskie doświadczenia w zakresie zagospodarowania terenów po zakończeniu eksploatacji górniczej.

28. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu szeroko rozumianego środowiska. Przedsiębiorcy górniczy we współpracy z samorządami, urzędami państwowymi i innymi organizacjami podejmują wiele działań w zakresie minimalizacji negatywnych skutków wieloletniej eksploatacji górniczej, w tym:

    • rekultywację i zagospodarowanie terenów objętych działalnością górniczą,
    • regulację rzek i potoków oraz likwidację zalewisk poeksploatacyjnych,
    • zmniejszenie ilości wytwarzania produktów ubocznych oraz wykorzystanie ich do innych celów gospodarczych, np. do produkcji kruszyw,
    • redukcję emisji zanieczyszczeń pyłowo­‑gazowych do atmosfery, ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,
    • likwidację nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska,
    • rewitalizację terenów poprzemysłowych poprzez przywracanie terenów zdegradowanych do użytku, rewaloryzację zabytkowych budowli i całych osiedli itp.,
    • podnoszenie świadomości społecznej i poczucia związku z „Małą Ojczyzną” poprzez różne działania kulturalne, popularyzacyjne i edukacyjne.

Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo, budownictwo i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska. Zwrócono również uwagę na konieczność dalszej współpracy pomiędzy samorządami i przedsiębiorcami górniczymi w zakresie wypracowania optymalnych warunków racjonalnej gospodarki złożem przy minimalizacji negatywnych skutków dla środowiska oraz rozwiązywania pilnych problemów dotyczących zabytków techniki górniczej. W konferencji udział wzięło 126 uczestników.

Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, w tym w szczególności z Republiką Czeską.