Rybnik, dnia 22.10.2012 r.

PROTOKÓŁ 

Komisji Wniosków powołanej w dniu 22.10.2012 r. 

na XIX Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: 

„Ochrona środowiska na terenach górniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”

Skład Komisji Wniosków:

1. Prof. dr hab. inż. Edward POPIOŁEK 

2. Dr hab. inż. Stanisław DUŻY prof. nzw. w Pol. Śl.

3. Dr hab. Irena PLUTA prof. GIG 

4. Mgr inż. Adolf  SOSNA 

5. Mgr inż. Wiesław KOPIEC

6. Mgr inż. Ryszard FUCHS 

7. Mgr inż. Jerzy  MAJCHRZAK

W dniu 22 października 2012 roku w Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej odbyła się XIX Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: „Ochrona środowiska na terenach górniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowanych zostało 29 referatów i komunikatów, które zostały opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Kompania Węglowa S.A., Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni, Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej, Urząd Miasta Rybnika, Komisja Nauk Chemicznych Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach oraz Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej w Rybniku.

W konferencji udział wzięli przedstawiciele:

• Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej,

• Marszałka Województwa Śląskiego,

• Organów nadzoru górniczego,

• instytucji naukowych, takich jak: Akademia Górniczo – Hutnicza,Politechnika Śląska, Główny Instytut Górnictwa, Vysoka Skola Banska Technicka Universita Ostrawa, Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach,

• administracji rządowej i samorządowej, jak: Starostwa Powiatowe, Urzędy Miejskie i Gminne, 

• SITG Oddział w Rybniku, 

• zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Kompanii Węglowej S.A., Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. w Jastrzębiu Zdroju i innych,

• Muzeum Miejskiego w Rybniku,

• Zabytkowej Kopalni „Zollverein” w Essen, Niemcy,

• Stowarzyszenia Zabytkowej Kopalni „Hoym – Ignacy”.  

W trakcie konferencji prezentowane były artykuły w trzech sesjach podzielonych na bloki tematyczne:

Sesja I pt. „Wpływ eksploatacji górniczej na powierzchnię terenu i jej zabudowę; projektowanie działalności górniczej w warunkach ostrego reżimu ochrony środowiska”.

Sesji przewodniczyli:

• Mgr inż. Krzysztof GADOWSKI – Poseł do Sejmu RP,

• Mgr inż. Wojciech MAGIERA – Wiceprezes WUG,

• Mgr inż. Piotr CHMIEL – Prezes ZO SITG w Rybniku,

• Mgr inż. Stefan MAKOSZ – Z-ca  Dyrektora CKI Pol. Śl. w Rybniku,

• Mgr inż. Jacek HEROK – Pełnomocnik Prezydenta Miasta Rybnika.

Sesja II pt. „Gospodarka wodna na terenach górniczych”.

Sesji przewodniczyli:

• Prof. dr hab. inż. Jan BIAŁEK – Politechnika Śląska

• Dr hab. Irena PLUTA prof. GIG – Główny Instytut Górnictwa

• Mgr inż. Grzegorz JUZEK –  Z-ca Dyrektora OUG w Rybniku

• Mgr inż. Wiesław KOPIEC –  Z-ca Dyrektora OUG w Rybniku

Sesja III pt. „Ochrona środowiska w zakładach górniczych oraz usuwanie szkód spowodowanych ich ruchem; problemy ochrony oraz sposoby wykorzystania majątku trwałego po zlikwidowanych kopalniach”.

Sesji przewodniczyli:

• Prof. dr hab. inż. Edward POPIOŁEK – Akademia Górniczo – Hutnicza 

• Mgr inż. Adolf SOSNA – Wiceprezes  ZO SITG w Rybniku

• Dr hab. inż. Stanisław DUŻY prof. nzw. w Pol. Śl. – Politechnika Śląska

• Dr hab. inż. Ryszard MIELIMĄKA prof. nzw. w Pol. Śl. – Politechnika Śląska

W oparciu o treść wygłoszonych referatów, przebieg dyskusji oraz wynikające z nich uogólnienia, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:

1. Górnictwo węgla kamiennego w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego było motorem rozwoju cywilizacyjnego regionu. Dzięki niemu obok zakładów przemysłowych powstało wiele nowoczesnych na owe czasy osiedli, obiektów socjalnych, oświatowych, kulturalnych itp. Są one świadectwem historii i dorobku wielu pokoleń mieszkańców regionu. Sygnały dochodzące od społeczeństwa zarówno z obszaru Śląska jak i ponadregionalne z różnych krajów Unii Europejskiej:

   • decyzje o budowie nowych bloków energetycznych elektrowni węglowych, 

   • opinie publiczne przedkładające tradycyjne paliwo węglowe nad paliwo nuklearne,

   • stały i szybki postęp w ekologicznych systemach spalania,

   • posiadanie znacznych zasobów węgla,

   • widoczny wzrost poziomu życia w regionach górniczych,

   • świadczą o potrzebie utrzymania i rozwoju górnictwa węgla kamiennego w szczególności w obrębie Rybnickiego Okręgu Przemysłowego.

    

2. Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych w tym rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków  działalności gospodarczej, monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej, nowych technologii dokumentowania stanu środowiska oraz dziedzictwa kultury technicznej są tematami bardzo istotnymi dla Subregionu  Zachodniego Województwa Śląskiego. Duże zasługi na tym polu posiadają m.in. obchodzące w tym roku swoje jubileusze takie instytucje i organizacje jak Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa z działającą w ramach struktur Oddziału Rybnickiego Komisją Mierniczo – Geologiczną, Ochrony Środowiska i Budowlaną, Wyższy Urząd Górniczy, Okręgowy Urząd  Górniczy w Rybniku czy Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej.

    

3. Działalność górnicza ściśle związana jest z wieloma elementami środowiska. Jej celem jest pozyskiwanie dla celów gospodarczych kopalin użytecznych, z którym wiąże się wiele pozytywnych i negatywnych oddziaływań na środowisko. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów naturalnych przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków w środowisku. Istotnym elementem takiej działalności jest umiejętność dokładnego prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko. Należy zatem nadal inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące zarówno doświadczenia praktyczne jak i najnowsze osiągnięcia nauki w tym metody probabilistyczne, uwzględniające losowy charakter zjawisk zachodzących w górotworze.

    

4. Eksploatacja górnicza prowadzona jest w złożu o określonej zasobności, które zalicza się do nieodtwarzalnych elementów środowiska naturalnego. Wraz z postępem eksploatacji zasoby złoża ulegają zmniejszeniu, aż do ich całkowitego wyczerpania. Należy dążyć do zwiększenia świadomości społecznej dla takiego gospodarowania zasobami, aby w trakcie ich eksploatacji jak najmniejsza ich część była tracona. 

    

5. Szczególne zagrożenie dla powierzchni poddanej oddziaływaniu intensywnej eksploatacji górniczej stanowią deformacje powierzchni powodujące obniżenie walorów użytkowych zlokalizowanych na niej obiektów. W takich warunkach przedsiębiorca górniczy prowadzący wydobycie złoża pod obiektami wymagającymi ochrony musi spełniać określone warunki, które  powinny być określone w opracowywanych i zatwierdzanych planach ruchu zgodnie z zapisami nowego Prawa Geologicznego i Górniczego. 

    

6. Wstrząsy górotworu generowane eksploatacją górniczą są zjawiskiem, obejmującym swoim zasięgiem obszar o wiele większy niż jej bezpośrednie wpływy. Stanowią one  zagrożenie nie tylko dla prowadzonych robót podziemnych, ale również są uciążliwe dla użytkowników obiektów powierzchniowych. Z tego powodu plany eksploatacji górniczej powinny uwzględniać prognozy zjawisk dynamicznych z uwzględnieniem ich ewentualnych wpływów na obiekty podziemne i powierzchniowe. Ze względu na losowy charakter zjawisk dynamicznych występujących w kopalniach, duże znaczenie zarówno poznawcze jak i utylitarne posiada monitoring zagrożenia sejsmicznego na terenach górniczych, który należy nadal rozwijać i doskonalić.

    

7. Rozbudowa infrastruktury terenu jak i eksploatacja węgla kamiennego są przedsięwzięciami sprzyjającymi rozwojowi regionu i tworzeniu nowych miejsc pracy. Powstanie nowej infrastruktury generuje potencjalną możliwość rozwoju regionu, jednak w celu jej ochrony powoduje konieczność prowadzenia wielu działań profilaktycznych. Konieczna zatem jest koordynacja planów eksploatacji złoża z programem rozwoju regionu.

    

8. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu środowiska. Przedsiębiorcy górniczy podejmują wiele działań w zakresie minimalizacji negatywnych skutków eksploatacji górniczej, w tym:

   • rekultywację i zagospodarowanie terenów objętych wpływem działalności górniczej,

   • zmniejszenie ilości wytwarzania produktów ubocznych oraz wykorzystanie ich do innych celów gospodarczych, np. do produkcji kruszyw,

   • redukcję emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do atmosfery, ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, 

   • likwidację nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska.

    

9. Każdego roku do atmosfery z powietrzem wentylacyjnym kopalń w Polsce emitowane jest  ok. 600 mln m3 metanu o wartości opałowej 2,1 × 108  GJ i ekonomicznej ok. 1,2 mld PLN. Metan jest także gazem cieplarnianym. W polskim, jak i w światowym górnictwie największym problemem jest utylizacja i gospodarcze wykorzystanie metanu z powietrza wentylacyjnego kopalń, gdzie ze względów bezpieczeństwa jego koncentracja w powietrzu jest mniejsza niż wynika to z dolnej granicy wybuchowości mieszaniny metanowo – powietrznej. Aktualnie prowadzone prace, w ramach których powstała już instalacja do utylizacji metanu z powietrza wentylacyjnego kopalń w skali półtechnicznej, powinny być kontynuowane.

    

10. Występowanie węglowodorów gazowych w utworach karbonu,  genetycznie związane jest z uwęgleniem substancji organicznej budującej złoża węgla, które do niedawna traktowane były przede wszystkim jako podstawowe źródło zagrożenia w kopalniach. Pozytywne doświadczenia w pozyskiwaniu metanu z pokładów węgla spowodowały, że wraz z rozwojem technologii i technik wiercenia doskonalone są metody pozyskiwania metanu, w tym otworami kierunkowymi. Kontynuacja prac w tym zakresie sprzyja zarówno bezpieczeństwu pracy w kopalni jak i ochronie środowiska.

     

11. W wodach odprowadzanych z kopalń do rzeki Odry występują substancje powodujące zanieczyszczenie środowiska wodnego w tym szczególnie szkodliwy bar, którego zawartość w wodach zwiększa się ze wzrostem głębokości lokalizacji wyrobisk górniczych. W świetle przepisów ograniczających możliwość odprowadzania baru do środowiska wodnego konieczne jest określenie jego zawartości możliwych do usunięcia z solanek dopływających do wyrobisk górniczych w kopalniach.

     

12. Mając na uwadze efekty ekologiczne funkcjonującego systemu dozująco – retencyjnego „Olza”, należy rozbudować system „Bierawka” umożliwiający dalsze kontrolowane odprowadzanie wód kopalnianych do rzeki Odry.

     

13. Zawarte w wodach kopalnianych składniki niezbędne do życia: magnez, wapń a także lecznicze: jod, brom, wprowadzane do Odry z wodami kopalnianymi mają pozytywny wpływ na zdrowie. Szczególnie istotny jest jod, który akumulując się w osadach dennych może drogą inhalacyjną przedostać się do organizmów ludzi mieszkających w rejonie rzeki Odry. 

     

14. Wybudowanie polderu Buków przyczyniło się do ograniczenia szkód w wyniku powodzi. Polder ten jest jednym z elementów systemu zbiornika Racibórz Dolny. W celu skutecznej ochrony przeciwpowodziowej górnej Odry, wszystkie elementy systemu powinny funkcjonować wspólnie i wzajemnie się uzupełniać. Stąd apel o jak najszybsze rozpoczęcie budowy zbiornika Racibórz Dolny.

     

15. W kopalniach węgla kamiennego występują wody złożowe i technologiczne oraz osady zawierające podwyższone stężenia naturalnych nuklidów promieniotwórczych. Istnieje potrzeba formalnego usankcjonowania uściślonych definicji oraz wprowadzenia uzupełnień do sytemu kategoryzacji zagrożenia radiacyjnego w podziemnych zakładach górniczych pozwalających na dokładniejszą ocenę faktycznego narażenia. Wprowadzenie limitów roboczych wyrażonych jako stężenie promieniotwórcze poszczególnych nuklidów powinno ułatwić organizację i planowanie pomiarów.

     

16. Na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego wytwarzane są duże ilości produktów ubocznych, a ich największymi wytwórcami są  górnictwo, hutnictwo i energetyka. Składowanie tych materiałów jest uciążliwe z uwagi na uwarunkowania techniczne, ekonomiczne i ekologiczne. Kontynuować należy prace w zakresie możliwości wykorzystania produktów ubocznych jako materiałów lub surowców w dalszych procesach technologicznych, w szczególności w doszczelnianiu zrobów zawałowych, wykonywaniu pasów podsadzkowych oraz w nowoczesnym budownictwie lądowym. 

     

17. Prowadzenie eksploatacji złoża w efekcie końcowym prowadzi do wyczerpania zasobów powodujących konieczność likwidacji kopalń. Należy kontynuować możliwe kierunki dalszego rozwoju koncepcji ochrony dziedzictwa technicznego Ziemi Rybnickiej. Utworzenie Izby Pamięci Zlikwidowanych Kopalń ROW w Zabytkowej Kopalni „Hoym – Ignacy” może być istotnym elementem dalszych działań w zakresie ochrony dziedzictwa technicznego Ziemi Rybnickiej. W działalności tej można wykorzystać doświadczenia innych regionów w kraju i za granicą, jak np. Zabytkowej Kopalni „Zollverein” w Essen. 

     

18. Subregion Zachodni Województwa Śląskiego położony jest w rejonie przygranicznym z Republiką Czech. Dlatego państwa te powinny współpracować w duchu partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania właściwego stanu ekosystemu Ziemi. Realizacja tego dotyczy m.in. wprowadzenia wspólnych rozwiązań w obszarze przygranicznym Polski i Republiki Czech w zakresie odprowadzania wód kopalnianych po stronie czeskiej i polskiej do Olzy i Odry. Konieczna jest zatem dalsza współpraca pomiędzy specjalistycznymi instytucjami i przedsiębiorstwami z obu państw.

     

Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska. 

Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Zachodniego Subregionu Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, w tym w szczególności z Republiką Czech.

Przewodniczący

Komisji Wniosków

Prof. dr hab. inż. Edward POPIOŁEK